Citakan:Pidangan/4
Kautamaan Istri
Naon ari anu jadi kautamaan istri?
Éta rupa-rupa, babakuna nurutkeun:
- Bangsana; bangsa ménak atawa santana atawa abdi-abdi, anu sudagar, anu tani.
- Adat jeung kabiasaan, dina hiji-hiji nagara, kumaha kacaraanana di dinya (ciri sabumi ciri sadésa).
- Palajaranana ti bubudak, jeung cacampuranana.
...
Kumaha ari bangsa abdi-abdi nu leutik?
Éstu buta tuli sagala aturan teu nyaho saenya-enyana, ngan dikira-kira baé sugan kitu, sugan kieu, lantaran ngadéngé atawa neuleu saliwat. Sumawonna jelema urang pagunungan atawa pasisian mah anu langka pisan campur jeung urang dayeuh, tangtu kurang pisan kanyahona, sabab teu aya nu miwuruk, teu aya nu menerkeun enya-enya. Teu bisa maca nulis, jadi teu terangeun sakur anu kajadian saluareun baligeusanna.
Abdi-abdi nu mindeng campur atawa mindeng neuleu ménak mah, réa anu sok nurutan ménak, basana atawa papakéanana atawa petana.
Éta hiji tanda abdi-abdi ogé hayang maju, nurutan anu hadé, nya éta babakuna nurutan ménak téa.
...
Beu! jajauheun, cek babasan téa mah "jauh tanah ka langit." Tatapi teu mustahil, teu kapanggih ku urang, sugan ku anak incu, sabab jaman ayeuna ogé geus mimiti bangsa urang maju, kaserepan kapinteran Éropa, tapi réréana bangsa pameget, nya-éta putra-putra ménak atawa anu baleunghar, ari istri mah tacan pati réa.
Kumaha atuh supaya bangsa urang tambah maju?
Hal ieu ku nu agung geus kamanah, nya-éta awéwéna nu kudu maju téh deui, palinter cara lalaki, sabab awéwé téh anu baris jadi indung, manéhna anu pangmimitina ngasupan pangarti ka jelema, nya-éta anak-anakna, awéwé lalaki.